بندر سیراف در استان أبوشهر (بوشهر)

بندر سیراف در دوره اشکانیان توسط اردشیر بابکان با جمعیتی حدود 300 هزار نفر در راستای تبدیل شدن به بزرگترین مرکز تجاری جهان در حاشیه سواحل خلیج در جنوب شرقی بوشهر مورد توجه و ساماندهی قرار گرفت. 

سیراف

امنیت در تجارت ، کشتیرانی آزاد کشورهایی همچون هند، چین، افریقای شمالی و حاشیه مدیترانه به سوی سیراف از عمده دلایل پادشاهان قبل از اسلام برای رونق و توسعه سیراف قلمداد می شده ودر این ارتباط آزادانه بود که مردمان و اقوام گوناگون مانند زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان رومی ها و ... می توانستند به تبادل افکار ، فرهنگ ، کالا و مذهب پرداخته و لقب شهر گفتگوی تمدن ها را به سیراف منسوب نمایند.

اکنون شهر باستانی سیراف با فاصله 34 کیلومتری از پارس جنوبی در غرب عسلویه و در منطقه ویژه اقتصادی انرژی واقع در کنار عظمت و شکوه تاسیات فنی، گازی، پتروشیمی و نفتی قرار گرفته تا بتواند در کنار این نعمات زمینی همچون نفت و گاز به رونق اقتصادی در زمینه گردشگری ، جذب سرمایه و در نهایت رونق منطقه مجددا نقش تاریخی خود را ایفا کند.

سیراف

شهر باستانی سیراف پس از زلزله مرگ بار 7 روزه سال 367 هجری قمری و سالها مدفون شدنش در عملیات توسعه فاز 9 و 10 پارس جنوبی سر از خاک بیرون کشید و میراث فرهنگی بوشهر در اقدامی فوری و کارشناسانه در قالب یک برنامه اضطراری اقدام به تعیین حریم بندر و شهر باستانی سیراف کرده و عسلویه را تاریخ و تمدنی کهن منسوب به قبل از اسلام بخشید.
کشف قطعات سفالی منحصر به فرد با نقوش متنوع ، آثار معماری از قبیل ستون های گچی و اتاق های مزین به گچ کاری هنرمندانه، ساختمان های 2 الی 3 طبقه و ابزار ساخت و ساز ساختمانی ، کشف سیستم فاضلاب شهری ،کتیبه هایی مربوط به دوران قبل و بعد از اسلام ، انواع زینت آلات ، انواع پارچه ها و... از دستاوردهای حفاری در عملیات حفاظت و تعیین حریم شهر سیراف بود که منجر به پدیدار شدن پیشینه غنی سیراف در تجارت، دریانوردی، صدور فرهنگ و هنر ایرانی و اسلامی به دیگر کشور ها گردید. احیاء شهر باستانی سیراف پس از یک هزار سال، با کمک و تلاش باستان شناسان و مرمتگران منجر گردید تا هیئت دولت در سفر خود به این منطقه نام این شهر را از بندر طاهری به سیراف باز گردانند و سیراف در آثار ملی و باستانی کشور با شماره 1341 ثبت و همچنین در فهرست آثار جهانی و یونسکو قرار گیرد.

تاریخ نگاران از قدمت سیراف می گویند
نخستین كسی كه گزارش مفصلی درباره سیراف دارد جیمز موریه است كه در بین سال های 9-1808 میلادی در ایران بسر می برد. پس از او كاپیتن كامپورن عضو بحریه هندوستان می باشد كه خود شخصاً در سال 1835 میلادی بندر سیراف را دیده و درباره این بندر مطالبی را نیز نوشته است . سرآرنولد ویلسون در سال 1911 و موسیو پزار در سال 1913 از سیراف دیداری داشته اند. اولین فصل حفاری در سیراف در فاصله ماه های اكتبر و دسامبر 1966 به سر پرستی دیوید وایت هاوس به منظور كشف اطلاعات راجع به وضعیت بازرگانی و موقعیت محلی سیراف تحت نظارت قانون تحقیقات ایران شناسی انگلستان انجام گرفت و به مدت هفت فصل ادامه یافت که در زمان حفاری چندین بنا آشكار شد كه عبارتند از كوزه های سفال پزی – قصر باشكوه – مسجد جامع – بازار – كارگاه سفال سازی – كاروانسرا – گمرك و حمام .

سیراف

یاقوت حموی نویسنده‌ی کتاب معجم‌البلدان در وجه تسمیه سیراف افسانه‌ای نقل می‌کند که دلیل بر قدمت این شهر است. او که از این بندر دیدن کرده می‌گوید: «فارسیان در کتاب‌شان موسوم به التساق یا اوستا که کتابی به گونه‌ی انجیل و تورات است آورده‌اند که کیکاوس خواست به آسمان صعود کند و چون با تخت بر پرمرغان بسته‌اش صعود نمود و از چشم مردمان پنهان شد، خداوند باد را فرمود که او را فرو اندازد و پس فرو افتاد و کیکاوس گفت به من آب و شیر بدهید و او را شیر و آب نوشانیدند از آن جهت است که نام شهری که کیکاوس در آن فرو افتاد شیراب شد و به صورت سیراف و یا شیلاو درآمد».
داستان پرواز کیکاوس به نیت حکمرانی بر آسمان‌ها و فتح ماه در بسیاری دیگر از منابع دینی ایران مانند بندهش، دین‌کرد، شاهنامه و تاریخ بلعمی نیز آمده است. بطلیموس عقیده دارد که سیراف گسترش یافته‌ی قدیمی به نام، آئوزینزه (Auazinzeh) است.
علیرغم این‌که طبق متون سومری و اکدی رفت و آمد بازرگانی از اوایل هزاره‌ی سوم پیش از میلاد در خلیج‌فارس برقرار بوده است ولی دریانوردان سیرافی به دستآوردهای بدیعی در زمان خود نائل آمدند به طوری که افلاطون در کتاب جمهوریت از ناخدایان سیرافی به عنوان قهرمانان دریاها نام برده است.

شهر افسانه ای بازرگانان:
این بندر تاریخی پس از ورود اسلام در سال 29 ه.ق مسیر اصلی راه تجار بود و با مدیریت و حفاظت فرمانداری ایران به عنوان مبداء راه آبی راه ابریشم محسوب می شد. سیراف عظمت و شکوه خود را در قرن سوم و چهارم ه.ق شاهد بود به طوری که دریانوران و تجار از زیبایی ، ساختمان های افسانه ای چند طبقه ساخته شده از ساروج با دیوارهای گچ بری شده به رنگ سفید و ثروت بی کران مردمان این شهر یاد می کردند
بازرگانی پررونق سیراف ضرورت ضرب سکه را ایجاد می کرد و عمل ضرب سکه با نام سیراف که به خط پهلوی روی آن نگاشته شده و در قدیم‌الایام به قدرت سیراف می‌افزوده است. کشف سکه‌هایی از دیگر ملل بیزانس، ممالک عربی، چین و هند و غیرو نشان‌دهنده‌ی رواج بازار صراف‌ها بود. بازار بزرگ شهر با حجره‌های کوچک که محل معاملات صراف‌ها محسوب می شد رو به دریا بود که انتها یش به حمام و مسجد ختم می‌شد. رواج سکه‌های چین در سیراف اهمیت روابط بازرگانی بین ایران و چین را نشان می دهد.
رواج سکه‌های چین در سیراف اهمیت روابط بازرگانی بین این دو دیار را روشن می‌سازد و ظروف زیبا و پرنقش و نگار چینی و لوسترها و آویزه‌‌های چینی جلاءبخش خانه‌های سیرافیان بوده است. بخش اعظم ظروف پیدا شده در سیراف مربوط به کشور چین است. می توان گفت معاملات و مرادفات سیراف با چین در زمان حکومت تانگ به اوج خود رسیده بود زیرا بیشترین اشیاء کشف شده‌ی چینی مربوط به این دوره است. مورخان نوشته‌اند: در بندر بزرگ کانون «خانقوا» چین در آن زمان انبارهای بزرگی مخصوص کالاهای سیراف وجود داشته و در آن زمان روزانه بیش از پنجاه هزار دینار درآمد گمرکی کالای سیرافی برای بندر کانتون بود.
دربار پادشاهان چین و هند خوش‌آمدگوی بازرگانان ثروتمند سیرافی بوده به طوری که رامشت که یکی از ثروت‌مندترین بازرگانان مشرق‌زمین شناخته شده مهمان پادشاه هند گردیده و پادشاهان هند به نقاش‌هایش دستور داد تا برای ثبت خاطره‌ی بازرگان سیرافی نقش او را تصویر کنند و در جایی دیگر می‌خوانیم که فغفور چین به هباربن اسود که بازرگانی سیرافی بوده است مال و متاع بسیار یخشید و ماه‌ها در دربار خویش از او پذیرایی کرد.

رشد و پرورش دانشمندان علوم گوناگون در سیراف:

بندر سیراف دارای عالمان فقیه و دانشمندان زیادی در زمان خود بود که تألیفات مختلفی در علم، طب، نجوم، ادب و تاریخ داشته‌اند .براساس اسناد تاریخی موجود 10 قرن پیش در سیراف بندر باستانی استان بوشهر، بیمارستانی وجود داشته که شاگردان ابن‌سینا دوره‌های جراحی را در این بیمارستان آموزش می‌دیدند. در تاریخ ،سیراف شهری بزرگ و آباد است که مكان تجمع و رای زنی گروه كثیری از علماء و محققان مشاهیر و مفاخر محسوب می شد و همین امر منجر به پرورش و تربیت بزرگانی همچون 1. ابو سعید سیرافی از عالمان علم نحو و نخستین واسط گفتگو میان دستور زبان فارسی و عربی در قرون سوم و چهارم هجری،2. ابو محمد یوسف سیرافی از عالمان علم نحو و استاد سید رضی گرد آورنده نهج البلاغه. 3.- قطب الدین محمد سیرافی از عرفا و علمای بزرگ سده هفتم هجری.،سیبویه عالم بزرگ علم نحو جهان اسلام كه كتاب الكتاب وی معروف می باشد. 4. سلیمان سیرافی اولین جهانگرد كه چهارصد سال قبل از ماركوپولو مبادرت به سفر به چین كرد5. محمد ابن بابشاد سیرافی از دریانوردان بزرگ و شجاع سیرافی.6. ابو زید حسن سیرافی،نگارنده خاطرات سلیمان سیرافی است. سیراف در قرن سیزدهم میلادی به عنوان شهر تعامل اندیشه‌ها و فرهنگ‌ به شمار می‌رفت، به طوری که متفکران سیرافی دانشمندان خارجی زیادی را به این شهر دعوت می‌کردند.سیرافی‌ها برای نخستین بار مطالعه تطبیقی تمدن و ادیان را در اسلام و ایران پایه‌گذاری کردند و نخستین سفرنامه نویسان در میان کشورهای اسلامی بوده‌اند. شهر سیراف نخستین شهر ساسانی ـ اسلامی در ایران بود که همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و ملل مختلف در آن نهادینه شده بود. مردم سیراف به آیین‌های زرتشتی، مسیحی و اسلام گرایش داشتند اما در اواخر قرن دوم هجری (هشتم میلادی) مسلمانان جمعیت غالب این شهر را تشکیل می‌دادند.

سیراف مدفون شد 

سیراف

در قرن چهارم هجری قمری زلزله شدید 7 روزه مقدمه ای گشت تا شکوه و جلال سیراف رو به افول گذاشته و رونق رو به روز و اهسته و اهسته از این بندر دور شود شاهد خاموشی خود تا یک هزار سال باشد. قابل ذکر است عواملی همچون زوال حكومت آل بویه، مهاجرت سیرافیان، جنگ های ملوك الطوایفی و قبیله ای در مسیر منتهی به سیراف، وارد شدن ضربه به روابط چین و سیراف به دلیل جنگ های داخلی چین از دیگر دلایل افول و خاموشی این شهر محسوب می شود.

تنوع در اثار باستانی و تاریخی سیراف:
آثار دیدنی و تاریخی بندر سیراف می تواند به عنوان عمده ترین جاذبه های گردشگری و توسعه توریسم منطقه محسوب شود و جالب توجه است که بدانیم تنوع این اثار به جامانده در زمینه های گوناگون همچون مذهب ، تجارت ، شهر نشینی و.... از دلایل مهمی برای تایید گلوگاه انتقال فرهنگ اسلامی از سیراف است و این یادگار ها عبارتند از :
1- قبور سنگی سیراف : جالبترین آثار تاریخی سیرا ف قبور سنگی قدیمی ای است كه در دره ی لیرودی شیلو در صخره های كوه كنده شده و در دنیا بی نظیر می باشد. البته عده ای آنرا به مسلمانان و عده ای آنرا به زرتشت و یهودیان نسبت می دهند و در واقع می توان گفت كه با توجه به وجود ادیان مختلف در سیراف،آن قبرستان را گور تمدن ها نیز می نامند.
2- چاه های آب (استودانها) : یكی از شگفتی های بندرسیراف چاه های آب سنگی است كه در صخرهای كوه به تعداد بیش از صد حلقه و به ارتفاع 25 تا 135 متر ساخته شده اند و در دره لیر واقع می باشد.
3-گور دخمه ها: دخمه ها واقع در دره ی لیر كه در زبان محلی به آنها خانه گوری «گبری» می گویند و پیران فاقد قدرت و بیمار را درون این دخمه ها می گذاشتند و هنوز هم استخوان های آنها در آن دخمه ها وجود دارد .
4- مسجد امام حسن بصری : واقع بر تپه ای كوچك مشرف به گلزار شهدای شهر و دارای چشم انداز زیبایی است . این مسجد از بناهای عهد ایلخانان محسوب شده و دارای زیرزمین آب انبار، اصطبل و حتی مدرسه علوم دینی می باشد. « به سال دومﻫ.ق»
5- گورسیبویه:آرامگاه فاضل و عالم علم نحو، سیبویه و برادرش نور اوین از علمای اهل تسنن «وفات سال ٣٦٨ ﻫ .ق» واقع در دره لیر.
6- آرامگاه قطب الدین سیرافی و پسرش که از علمای اهل تشیع هستند كه در گلزار شهدا ی شهر واقع می باشد.
7-سنـگ قبر های دوره اسلامی : این سنگ قبرها با خط کوفی نوشته شده اند و قدیمی ترین سنگ قبر به تاریخ ٣٦٤ ﻫ .ق می باشد.
8- آتشكده : اتاقی تقریباً مربعی شكل و دارای گچبری های زیبا و منحصر به فرد كه بر روی تپه ای مشرف به دری لیر واقع است . 9- امامزاده سید ابراهیم : از نوادگان امام هفتم حضرت موسی كاظم(ع) واقع در آبادی چاه مجنون می باشد.
10- بنو : منطقه ای زیبا با درختان بسیار، چشمه و رودخانه ای پر اب که واقع در پشت پمپ بنزین بندر سیراف است.
11- ساحل : با توجه به بیش از چهار كیلومتر ساحل ماسه ای ،سنگی و صخره ای،به منطقه و اماکن چهمین،باغ شیخ،بنگسار و چاه مجنون زیبایی خاصی بخشیده است.
12-قلعه شیخ : این قلعه متعلق به خاندان نصوری و بر روی تپه ای مشرف به دریا بنا شده و دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی ،یك شاه نشین و بادگیر است كه توسط شیخ جبار دوم پدر بزرگ شیخ ناصر نصوری در سال 1224 ﻫ .ق ساخته شد. گچبری های زیبا با قدمت حدود ٢٠٠ سال که غالباً نقش درختان، شاخ و برگ و گلدان های زیبا و فرشتگان را نشان می دهد. همچنین هیجده تابلو بسیار زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی در ایوان غربی قلعه نقش وجود دارد . این قلعه را می توان سلطان قلعه های ساحلی ایران نامید كه پس فوت شیخ ناصر نصوری در سال 1356 شمسی خالی از سكنه گردید و در سال 1378 توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و به ثبت ملی رسید .
13- موزه مردم شناسی : واقع در خانه دكتر وایت هوس كه با همكاری موسسه غیر دولتی سیراف پارس و سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر احداث شده است.
14- پارك های ساحلی بنگسار ، غدیر و نگارستان از دیگر آثار کشف شده توسط هیأت مشترك ایران و انگلیس به سرپرستی دكتر وایت هوس بین سالهای ١٩٦٦ تا ١٩٧٣ میلادی شامل:
1- مسجد جامع سیراف: مهمترین بنای عمومی سیراف مسجد جامع شهر می باشد كه بر روی ویرانه های یك دژ ساسانی بنا شده که از اولین مساجد ساخته شده دوره اسلامی محسوب می گردد و اغلب مورخین از زیبایی آن به نیكی یاد نموده اند.
2- حمام:قدیمی ترین حمام های دوره ی اسلامی را می توان در سیراف مشاهده كرد .
3-بازار و نمونه شهر:بازار سیراف كه شامل مغازه هایی كوچك و بزرگ می باشد كه ردیفی و دنبال هم و در كنار یكدیگر ساخته شده اند . اندازه بزرگترین آنها به ٢×٣ متر می رسید كه این نشان دهنده تجمع جمعیت،شكوفایی و رونق اقتصادی این بندر است همچنین ساختمان های زیبا ، كوچه های باریك و خیابان های سنگفرش از ویژگیهای اماكن مسكونی سیراف است.
4- گمرك(بنگسار) شهرداری شهر سیراف که در سال 1384 هجری شمسی تاسیس گردید .
تمدن کهن ایران خرسند است که شهر افسانه ای سیراف در گذر زمان فراموش نشده و پس از سال ها باستان‌شناسان و گروه‌های کاوشگر در تلاش برای کشف و احیای آن اقدام و همت گمارده اند و حتی طی مدت زمان کوتاهی چندین کتاب در وصف شکوه و عظمت سیراف به رشته تحریر درآورده تا بتوانند دین خود را برای پاسداری از ایران باستان ادا کنند.