کلیسای گریگوری بوشهر - به یاد آن روزهای بوشهر!

کلیسای گئورگ مقدس در سال ۱۸۱۹ میلادی برابر با ۱۲۳۵ هجری قمری بوسیله خانواده آوادیان، از خانواده های سرشناس ارمنی ساکن بوشهر، و با کمک سایر مسیحیان ساکن این شهر از جمله انگلیسیهای ساکن بوشهر در زمینی نسبتا وسیع در محله شنبدي این شهر ساخته شد.

کلیسا در زمینی مستطیل شکل واقع شده و ساختمان اصلی آن پلانی شبیه به یک چلیپا دارد. در دو طرف بنای کلیسا حیاطهایی قرار دارند که برای دفن مردگان اختصاص داده شده بود.

این کلیسا از زمان تاسیس تا سال ۱۹۴۸ فعال بود تا آنکه به دنبال فوت ملکومیان، ارمنی سرشناس بوشهری، ارمنی صاحب نفوذ دیگری در بوشهر وجود نداشته و در نتیجه تمام اموال و اشیاء کلیسا به کلیسای وانک اصفهان منتقل گردید. در سال ۱۹۷۴ و به دنبال استقرار چند خانواده ارمنی دیگر در بوشهر هیات ارامنه کلیسا را تعمیر و با فرستادن اشیاء مورد نیاز مجددا فعال نمود ولی با گذشت چند سال باز هم فعالیت کلیسا متوقف گردید.

بنای کلیسا به صورت قرینه در عرض طراحی شده و از بالا به صورت صلیب دیده میشود. این بنا شامل تالار اجتماعات، محراب، اتاقهایی در دو طرف محراب و دو راهرو در دو طرف تالار میباشد. کلیسا فاقد برج ناقوس بوده و دو ناقوس فلزی آن به صورت عرضی بر فراز راهروی شمالی کلیسا قرار داشتند. تالار اجتماعات بنا در گذشته بزرگتر بوده و تا میان خیابان انقلاب فعلی ادامه داشته است که در سال ۱۳۴۰ با طرح این خیابان جهت ایجاد محور شمالی – جنوبی در بافت قدیم به طرف دریا، بخشی از آن تخریب گردیده و قسمتی از حیاط مشرف به خیابان هم به مجتمع تجاری تبدیل شد.

عکس ماهواره ای کلیسای گریگوری بوشهر

تالار اجتماعات کلیسا بزرگترین بخش آن میباشد که حدود دوازده متر طول و هشت متر عرض دارد. سقف این تالار بوسیله پلهای چوبی به طول ۸ متر با چندلهای فرعی که با تخته های طولی به هم متصل شده اند پوشش داده شده است. هفت ستون چوبی که قسمت فوقانی آنها به شکل زیبایی با چوب تزئین شده است به استحکام سقف کمک میکنند. مهمترین و شکیل ترین قسمت کلیسا محراب آن است که بوسیله پله هایی که به صورت قرینه در دو طرف آن قرار دارند به تالار متصل میگردد. این بخش از یک مربع تشکیل شده است که سه ضلع آن طاقنما بوده و از سمت غرب (جنوب غربی) به تالار باز میباشد. قسمت فوقانی بوسیله گوشه سازی به هشت ضلعی و سپس دایره تبدیل شده و پوشش محراب به صورت گنبد بر روی آن قرار میگیرد.

سالن اجتماعات و محراب کلیسا

سقف و ستونهای سالن اجتماعات کلیسا

محراب کلیسا

عکسی از محراب کلیسا در زمان فعالیت آن

به دنبال متروک شدن بنای کلیسا در سالهای پس از انقلاب و با توجه به آب و هوای مرطوب منطقه، بنای کلیسا با سرعتی زیاد رو به ویرانی نهاد و قسمت اعظمی از سقف و گنبد آن فرو ریخت. در حال حاضر بنا توسط سازمان میراث فرهنگی در حال بازسازی است و سقف و گنبد آن به شکل اولیه مرمت شده اند ولی طبق رویه جاری این سازمان دخل و تصرف های نامتعارفی در این بنا هم اعمال شده است.

همانطور که گفته شد در طرفین بنای کلیسا محوطه هایی برای دفن مسیحیان فوت شده پیش بینی شده بود. نگاهی به تاریخ حک شده بر روی سنگهای یادبود این افراد نشان دهنده دفن مسیحیان در این مکان از زمان ساخت کلیسا تا پایان جنگ جهانی دوم میباشد. اکثر سنگ های مزار این مجموعه بسیار زیبا و نفیس بوده و بیشتر آنها در کشور هندوستان تراشیده و سپس برای نصب بر گور متوفی به این مکان منتقل شده اند.

سنگ قبر کارولین هایوارد

طرف دیگر سنگ قبر کارولین هایوارد

سنگ قبر جرج فردریک سیمپسون

سنگ قبر هایک گلزاد

سنگ قبر ارشام ج. مالکوم

سنگ قبر W. J. BIRD

سنگ قبر A. Th. Sterzel

سنگ قبر ساخت A. Rejinald&Co بمبئی

متاسفانه در زمان بهسازی فضای کلیسا محوطه باز جنوبی کاملا با سنگ مرمر فرش شده و سنگ های مزار آن هم دیگر در جای خود دیده نمیشوند. بقایای تعدادی از این سنگها به صورت شکسته و آسیب دیده در یکی از اطاقهای پشت محراب ریخته شده بود. از ظواهر امر چنین بر می آید که سرنوشت مشابهی هم در انتظار قبور حیاط شمالی میباشد که با توجه به زمان دیدار من از این کلیسا در یک سال پیش (بهار ۱۳۸۹) نمیدانم تا کنون چه اتفاقی برای آنها افتاده است.

سنگ مزار شکسته و آسیب دیده متعلق به جان وب

سنگ مزار توماس م. گلزاد در پستوی کلیسا

نکته بسیار عجیب و شگفت انگیز دیگر در مورد این کلیسا دزدیده شدن یکی از ناقوسهای آن بود. چنانچه در عکسهای موجود در داخل کلیسا مشخص است این ناقوسها در زمان ویرانی کلیسا و حتی در زمان اتمام مرمت سقف تالار و گنبد محراب در محل خود قرار داشتند ولی در شرایط که این مکان جهت ادامه بازسازی در اختیار سازمان میراث فرهنگی بود و کارگران در آن مشغول به کار، ناگهان یکی از ناقوسهای آن مفقود شد.!!!

آنچه این قضیه را بغرنج تر میکند محل قرارگیری ناقوس بود که به علت فقدان برج ناقوس، به صورت عرضی بر فراز راهروی شمالی کلیسا و در ارتفاعی نزدیک به ده متر از سطح زمین قرار داشتند. حال چگونه ناقوسی به وزن چند ده کیلوگرم در آن ارتفاع از محلی تحت اختیار و نظارت سازمان میراث فرهنگی به سرقت میرود، الله و اعلم.

کلیسا قبل از بازسازی گنبد و سقف تالار اجتماعات

کلیسا بعد از بازسازی گنبد و سقف تالار اجتماعات

جای خالی ناقوسها در حال حاضر

منبع:http://davasaz.blogfa.com/post-135.aspx