لیان (بندر بوشهر) بزرگ ترین بندر امپراطوری عیلام

جزیره لیان بزرگ ترین بندر امپراطوری عیلام

شبه جزيره اي که امروز به نام بوشهر معروف است حدود پنج هزار سال قبل، ليان نام داشته و مهم ترين بندر امپراطوري عيلام به شمار مي رفته است. مردم ليان ايزد بانو و الهه اي را مي پرستيده اند که «کير يريشا» نام داشته است و معناي آن ايزد بانوي بزرگ يا الهه اعظم بوده است. براي اين خداي زن، در ناحيه حدفاصل بهمني و سبزآباد امروز، پرستشگاه و معبدي ساخته بودند. اين معبد بزرگ داراي باغي پر درخت بوده و زنان و مردان عيلامي و لياني از نقاط دور و نزديک براي پرستش و نيايش به درگاه «کير يريشا» به آن جا مي رفته اند. مردم ليان به ايزد بانوي شهر خود اعتقاد زيادي داشتند و از صميم قلب، او را مي پرستيدند. پادشاهان عيلامي نيز به «کير يري شا» اعتقاد زيادي داشتند و برخي از آنان براي سلامتي خودشان، همسران و فرزندانشان معبد «کير يريشا» را مرمت يا تجديد بنا مي کردند. شايد مشهورترين پادشاهان عيلامي که آثاري از آنان در معبد ايزد بانوي شهر ليان به دست‌ آمده عبارت باشند از : «کوتير - ناهونته»، «هومبان - نومنا»، «شوتروک - ناهونته» و «شيلهاک - اين شوشيناک». خط و کتابت مردم ليان در پنج هزار سال پيش، سومري و اکدي بوده است. جالب است بدانيد که قديمي ترين خط اکدي مربوط به کل قلمرو عيلام در شهر ليان ( بوشهر) به دست آمده است و اين به خوبي نشان مي دهد که علم و دانش و خط و کتابت دست کم از سه هزار سال قبل از ميلاد، در ليان رونق داشته است. کاتبان و نويسندگان لياني، پس از چند قرن، خود خط مستقلي ابداع کردند و دست از تقليد از خط اکدي و سومري برداشتند و خط عيلامي را به کار بردند. «موريس پزار» باستان شناس و مورخ فرانسوي که در سال 1913 م - 1332ه- ق به بوشهر آمد، در حفاري هاي باستان شناسي خود آجر نوشته هاي زيادي به خط اکدي و عيلامي در شهر ليان کشف کرد و با خود به پاريس برد. امروزه همه آن آجر نوشته ها زينت بخش «موزه لور» پاريس است. در کنار معبد «کير يريشا» ظاهرا کتاب خانه اي هم وجود داشته که در آن هزاران لوح از آجر پخته که روي آن با خط سومري يا عيلامي مطالبي نوشته شده بود، نگهداري مي شده است. شهر تاريخي و باستاني ليان سرانجام با هجوم «نبوکد نصر اول» پادشاه آشور، ويران و نابود شد و مردمان آن قتل عام شدند. معبد و کتاب خانه «کيريريشا» نيز غارت و ويران شد. ليان ده ها قرن از يادها و خاطرات رخت بربست تا سرانجام در اواخر قرن نوزدهم باستان شناسان اروپايي مجددا محل آن را در شبه جزيره بوشهر و ريشهر کشف کردند. آنان در حفاري هاي خود موفق به کشف کتابخانه معبد «کير يريشا» نشدند و اي کاش مي شدند. در اوايل دهه چهل شمسي کارگراني که مشغول حفاري در منطقه «تل پي تل» براي تهيه مصالح زير ساخت فرودگاه بوشهر بودند، در تپه بزرگي مشغول خاک برداري شدند. در حين کار به هزاران آجر نوشته قديمي رسيدند. آن ها توجهي به آن اشياء نکردند و آجر نوشته ها را به محوطه ساخت فرودگاه بردند و در زير آسفالت باند فرودگاه ريختند و به عنوان زير ساخت از آن استفاده کردند! اتفاقا چند عدد از اين آجر نوشته ها به دست اداره باستان شناسي فارس افتاد. آجرها را براي مطالعه و خواندن خطوط روي آنها به آمريکا فرستادند. باستان شناسان و مورخان آمريکايي خط عيلامي روي آجرها را خواندند و متوجه شدند که اين آجرها متعلق به عصر «شوتروک - ناهونته» است. مي دانيد هزاران آجر نوشته اي که در سال 1342 به عنوان زير ساخت فرودگاه بوشهر مورد استفاده قرار گرفت چه بود؟ آن آجر نوشته ها في الواقع الواح و اوراق کتابخانه بزرگ معبد «کير يري شا» در ليان بود! با نابودي کتابخانه عيلامي شهر ليان، باستان شناسان و عيلام شناسان براي هميشه از گشودن رازهاي سر به مهر تمدن درخشان عيلام در شهر ليان محروم شدند.